Izraelski atak na Iran, który miał miejsce w nocy z 12 na 13 czerwca 2025 roku, jest przedstawiany w źródłach jako kluczowy moment w długotrwałej eskalacji konfliktu izraelsko-irańskiego, mający szerokie implikacje regionalne i międzynarodowe.
Szczegóły ataku z 12/13 czerwca 2025 roku: Operacja otrzymała kryptonim „Powstający Lew” (Rising Lion). Premier Izraela Benjamin Netanjahu ogłosił ją w orędziu, nawiązując do biblijnego cytatu z Księgi Liczb, który ma symbolizować determinację Izraela. W ataku użyto około 200 samolotów bojowych i ponad 300 pocisków. Dodatkowo, wykorzystano drony przetransportowane wcześniej na terytorium Iranu, co przypomina ukraińską operację „Pajęczyna” przeciwko Rosji. Zaatakowano blisko 100 różnych celów.
Główne cele ataku obejmowały irański program nuklearny, w tym kluczowy zakład wzbogacania uranu w Natanz, położony częściowo pod ziemią, oraz obiekt w Parchin, gdzie miały być prowadzone badania nad bronią jądrową. Celem była również irańska obrona powietrzna, co miało pozbawić Iran możliwości obrony przed kolejnymi atakami. Atak był skoordynowany i przygotowany wywiadowczo, co świadczy o głębokiej penetracji Iranu przez wywiad państwa położonego tam, gdzie chce. Zaatakowano także koszary wojskowe i system radarowy w Kermanszach, centrum radarowe Subashi w Hamedanie, posterunek graniczny Khosrow oraz wojskową fabrykę w prowincji Lorestan, a także pięć punktów wokół Tabriz.
W atakach zginęli wysokiej rangi irańscy dowódcy, w tym generał dywizji Hosein Salami, dowódca Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej, generał dywizji Golam Rashid, dowódca kwatery głównej Khatam-al Anbiya, oraz Mohammad Bageri, szef sztabu irańskich sił zbrojnych. Ponadto, zginęło co najmniej trzech naukowców zajmujących się energią jądrową: Ferejdun Abbasi, Mohamad Mehdi Tehranci i Ahmad Reza Solfikar, a także Al-Szamkhani, odpowiedzialny za negocjacje z Amerykanami, który został ranny i później zmarł w szpitalu. Iran donosił również o uszkodzeniach bloków cywilnych i ofiarach wśród ludności cywilnej, w tym dzieci.
Motywacje Izraela: Premier Netanjahu uzasadnił atak jako konieczność odparcia „egzystencjalnego zagrożenia” ze strony Iranu, dążącego do posiadania broni nuklearnej. Stwierdził, że Iran wyprodukował wystarczająco dużo wzbogaconego uranu na dziewięć bomb atomowych i podjął bezprecedensowe kroki w celu jego uzbrojenia. Izrael od lat traktuje irański program nuklearny jako największe zagrożenie dla swojego przetrwania i dąży do niedopuszczenia do uzyskania przez Iran zdolności wojskowego wykorzystania technologii jądrowej.
Atak miał wojskowo osłabić Iran i cofnąć jego program nuklearny o kilka lat. Premier Netanjahu wielokrotnie w przeszłości prowokował konflikty zewnętrzne, aby odwrócić uwagę od wewnętrznych problemów rządu i utrzymać się przy władzy, co jest wskazywane jako standardowa taktyka. Izrael „odmawia bycia ofiarą nuklearnej zagłady” i odwołuje się do historycznych argumentów oraz biblijnej nauki o konieczności działania jako pierwszemu w obliczu zagrożenia.
Natychmiastowa reakcja Iranu: Iran odpowiedział wystrzeleniem około 100 dronów w kierunku Izraela. Izrael twierdził, że wszystkie zostały przechwycone, głównie nad Syrią, Jordanią i Arabią Saudyjską. Irański minister spraw zagranicznych Abbas Araki oświadczył, że atak Izraela jest „deklaracją wojny”. Prezydent Iranu, Masoud Pezeszkian, zapowiedział, że Iran napisze „ostatni rozdział tej historii” i podkreślił prawo Iranu do wzbogacania uranu. Ajatollah Chamenei natychmiast mianował następców dla zabitych dowódców i naukowców, w tym Habibullaha Sajjari jako tymczasowego szefa sztabu irańskich sił zbrojnych i Ahmada Widiego jako dowódcę Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej.
Szerszy kontekst eskalacji konfliktu Izrael-Iran (Czerwiec 2025): Konflikt izraelsko-irański charakteryzuje się długotrwałą rywalizacją. Bezpośrednia konfrontacja militarna rozpoczęła się od izraelskiego ataku na placówkę dyplomatyczną Iranu w Damaszku 1 kwietnia 2024 roku, w którym zginęli wysocy rangą dowódcy Gwardii Rewolucyjnej. W odpowiedzi, w nocy z 13 na 14 kwietnia 2024 roku, Iran i jego sojusznicy przeprowadzili zmasowany atak rakietowy i dronowy na Izrael, wykorzystując ponad 300 środków rażenia, z których większość została zestrzelona. Później, 19 kwietnia 2024 roku, Izrael odpowiedział atakiem na Isfahan.
Rola Stanów Zjednoczonych: Stany Zjednoczone oświadczyły, że nie były zaangażowane militarnie w ataki Izraela na Iran. Sekretarz Stanu Marco Rubio podkreślił, że priorytetem USA jest ochrona amerykańskich sił w regionie i ostrzegł Iran przed atakowaniem amerykańskich interesów. Pomimo deklaracji o braku zaangażowania, istniały poszlaki, że USA wiedziały o ataku wcześniej, na przykład poprzez ewakuację personelu dyplomatycznego. Administracja USA zobowiązała się do pełnej pomocy defensywnej dla Izraela, ale jednocześnie zdystansowała się od ewentualnych izraelskich operacji ofensywnych przeciwko Iranowi, aby uniknąć wciągnięcia w wojnę regionalną. Trump rozmawiał z Netanjahu wielokrotnie w dniach poprzedzających atak, a administracja Trumpa kontaktowała się z sojusznikami na Bliskim Wschodzie, aby potwierdzić nadchodzący atak i zapewnić o braku zaangażowania USA. Były również prowadzone rozmowy z Iranem (m.in. w Omanie), które miały na celu powrót do stołu negocjacyjnego w sprawie programu nuklearnego. Jednakże Izrael nie czekał na zakończenie negocjacji amerykańsko-irańskich, obawiając się kompromisu.
Inni aktorzy regionalni i międzynarodowi: Jordania aktywnie pomagała w zestrzeliwaniu irańskich dronów, co wskazuje na zmianę w regionalnym układzie sił, podczas gdy Arabia Saudyjska, choć utrzymuje nieoficjalne bliskie stosunki z Izraelem, publicznie nie zademonstrowała zaangażowania w przechwytywanie dronów Huti. Iran wykorzystuje swoją „Oś Oporu” – koalicję z Syrią, Hezbollahem w Libanie, milicjami szyickimi w Iraku i ruchem Huti w Jemenie – do rozszerzania wpływów i prowadzenia działań przeciwko Izraelowi. Rosja i Chiny udzieliły Iranowi wsparcia dyplomatycznego na forum Rady Bezpieczeństwa ONZ. Rosja jest zainteresowana wzrostem cen ropy i odciągnięciem uwagi USA od Europy Wschodniej. Atak spowodował gwałtowny wzrost cen ropy naftowej (ponad 13%), co przekłada się na wzrost cen paliwa i innych produktów. Iran zmaga się już z poważnymi problemami strukturalnymi gospodarki, pogłębionymi przez sankcje USA, takie jak zła polityka walutowa, korupcja i duży udział sektora państwowego.
Irański program nuklearny: Izrael i USA od lat wyrażają obawy, że Iran jest o krok od zbudowania bomby atomowej. Według MAEA, Iran zwiększył produkcję wzbogaconego uranu, posiadając w lutym 2024 roku ponad 128 kg uranu o 60% zawartości izotopu 235, co wystarczyłoby na co najmniej trzy bomby. Mimo to, nie ma pewności, czy Iran faktycznie dąży do posiadania broni jądrowej w celach ofensywnych, czy jedynie dla odstraszania. Izrael od lat stosuje różne metody opóźniania irańskiego programu nuklearnego, w tym ataki cybernetyczne (np. wirus Stuxnet w 2010 roku) oraz zabójstwa kluczowych naukowców. Izrael sam posiada duży arsenał jądrowy (około 90 głowic) i stosuje doktrynę „nuklearnej dwuznaczności”, nigdy oficjalnie nie przyznając się do ich posiadania. Fakt ten, w połączeniu z możliwością zapewnionego odwetu (np. z okrętów podwodnych klasy Dolphin), jest czynnikiem zmniejszającym prawdopodobieństwo użycia broni jądrowej przez Iran, ale jednocześnie nie powstrzymuje Izraela przed działaniami prewencyjnymi.
Implikacje i przyszłość: Obecna sytuacja ma wysoki potencjał eskalacyjny, z ryzykiem przekształcenia się w pełnoskalowy konflikt regionalny, a nawet globalny. Obie strony do tej pory wykazywały strategiczną powściągliwość, unikając otwartej wojny, ale żadna nie rezygnuje z poszukiwania przewag. Konflikt ten jest testem dla prymatu i sprawczości USA na Bliskim Wschodzie, ponieważ Amerykanie próbują z odległości sterować natężeniem działań, ale ich wpływ słabnie. W kontekście eskalacji konfliktu, źródła poruszają debatę na temat roli Polski. Niektórzy eksperci sugerują, że Polska powinna rozważyć posiadanie własnej broni jądrowej lub udział w programie „nuclear sharing”, aby zwiększyć swoje bezpieczeństwo w obliczu zmieniającej się architektury globalnej i potencjalnego ograniczenia obecności USA w Europie. Inni wyrażają obawy przed uwikłaniem Polski w ten konflikt i krytykują brak potępienia ataku Izraela przez polskie władze.