Wprowadzenie
Materiał stanowi zapis panelu dyskusyjnego z udziałem dr Magdaleny Ziętek-Wielomskiej (politolog, historyk, filozof, wykładowca cybernetyki), prof. Gracjana Cimka (Akademia Marynarki Wojennej, specjalista ds. stosunków międzynarodowych i krytyki geopolityki) oraz Ireneusza Jabłońskiego (moderator). Dyskusja koncentruje się na analizie fenomenu grupy BRICS jako organizacji „nowego typu” i „nowej ery”, jej roli w kształtowaniu wielobiegunowego porządku świata oraz potencjalnych szansach i wyzwaniach dla Polski w kontekście zmieniającego się układu sił globalnych.
Czym jest BRICS? Definicja i geneza
BRICS został zdefiniowany przez prof. Gracjana Cimka jako „międzycywilizacyjne stowarzyszenie na rzecz nowej ery”. Organizacja ta powstała z inicjatywy ministrów spraw zagranicznych Brazylii, Rosji, Indii i Chin w 2006 roku, a pierwsze spotkanie na najwyższym szczeblu odbyło się w 2009 roku w Jekaterynburgu. W 2011 roku dołączyła Republika Południowej Afryki. Obecnie, w ramach formatu BRICS+, do grupy dołączyły Egipt, Etiopia, Iran, Indonezja, Zjednoczone Emiraty Arabskie, a status Arabii Saudyjskiej jest w trakcie formalizacji. Aspiracje do członkostwa zgłasza blisko 30 kolejnych państw, w tym Turcja i Białoruś.
Celem BRICS jest stworzenie wielobiegunowego porządku globalnego, co stanowi manifestację aspiracji państw tzw. Globalnego Południa.
„BRICS jest organizacją nowego typu albo organizacją nowej ery.”
Potencjał gospodarczy i demograficzny
Uczestnicy panelu przytoczyli kluczowe dane statystyczne obrazujące siłę BRICS:
- PKB: Około 37% światowego PKB mierzonego siłą nabywczą (wzrost trzykrotny w latach 1990-2023). Dla porównania, grupa G7 posiada mniejszy udział.
- Populacja: Ponad 42% ludności świata (ponad 3,3 miliarda ludzi).
- Zasoby: Kontrola nad kilkudziesięcioma procentami światowych zasobów surowców mineralnych, w tym kluczowych pierwiastków ziem rzadkich (Chiny kontrolują 90% ich przetwórstwa).
- Gospodarka: W pierwszej dziesiątce największych gospodarek świata (PKB parytetem siły nabywczej) znajduje się pięć państw BRICS, a tylko trzy europejskie (Niemcy, Wielka Brytania, Francja). Chiny posiadają moce wytwórcze dwukrotnie większe niż USA.
Międzycywilizacyjny charakter i nowa filozofia współpracy
Dr Magdalena Ziętek-Wielomska podkreśliła unikalny charakter BRICS jako formatu łączącego przedstawicieli różnych cywilizacji (konfucjańskiej, bramińskiej, islamskiej, prawosławnej, latynoamerykańskiej) i systemów politycznych. Jest to zaprzeczenie zachodniego modelu hegemonii, który historycznie opierał się na narzucaniu jednej kultury i dominacji (hellenizm, Imperium Rzymskie, imperium brytyjskie, amerykańskie).
„To jest inny zupełnie sposób myślenia o świecie, że mimo tego, że pochodzimy z różnych religii i cywilizacji, to jednak mamy z sobą coś wspólnego.”
Filozofia BRICS opiera się na:
- Realizmie: Uznaniu różnic interesów przy jednoczesnym poszukiwaniu obszarów wspólnych korzyści.
- Braku narzucania wzorców: Odejście od misjonarskiego podejścia Zachodu (np. narzucania demokracji liberalnej czy ideologii gender).
- Współzależności: Zrozumieniu, że współpraca jest bardziej opłacalna niż konflikt.
Krytyka zachodniego modelu polityki
Paneliści ostro skrytykowali zachodni model polityki, który według nich opiera się na makiawelizmie, kulcie siły, oszustwie i dążeniu do dominacji za wszelką cenę.
„Jak popatrzymy na politykę państw zachodnich ostatnich stuleci, ona w dużej mierze sprowadza się do osłabiania przeciwnika […] żeby mu zaszkodzić, żeby nie był zbyt silny.”
Dr Ziętek-Wielomska wskazała, że zachodnia aksjologia, często utożsamiana z chrześcijaństwem, w praktyce politycznej i gospodarczej (kapitalizm, kolonializm) opiera się na brutalnym egoizmie i kulcie pieniądza jako celu samego w sobie. W przeciwieństwie do tego, w państwach BRICS pieniądz ma być środkiem do realnego rozwoju materialnego i społecznego.
BRICS a hegemonia dolara
Prof. Cimek wskazał, że jednym z głównych celów BRICS jest osłabienie hegemonii dolara i stworzenie alternatywnych mechanizmów finansowych. Jest to odpowiedź na „militaryzację dolara” przez USA, czyli wykorzystywanie waluty i systemu SWIFT jako broni politycznej (sankcje, zamrażanie aktywów).
Działania BRICS w tym obszarze obejmują:
- Nowy Bank Rozwoju (NDB): Alternatywa dla Banku Światowego.
- Fundusz Rezerw Walutowych.
- BRICS Pay: System płatności oparty na walutach narodowych i technologii blockchain, mający uniezależnić handel od systemu SWIFT.
- Giełda zbożowa BRICS: Ma na celu ominięcie zachodnich korporacji i funduszy spekulacyjnych w handlu żywnością.
„Dlatego mówimy w BRISie nie o procesach dedolaryzacji, tylko dywersyfikacji zagrożenia walutowego.”
Nawiązania do Ruchu Państw Niezaangażowanych
Prof. Cimek powiązał ideę BRICS z dziedzictwem Konferencji w Bandungu (1955) i Ruchem Państw Niezaangażowanych. Współczesny BRICS to aktualizacja tamtych idei: prawa do suwerennego rozwoju, nieingerencji w sprawy wewnętrzne i budowania relacji na szacunku, a nie dominacji.
BRICS a sprawa polska
W ostatniej części panelu poruszono kwestię relacji Polski z nowym blokiem. Przypomniano o zaprzepaszczonej szansie z lat 2015-2017, kiedy Polska miała stać się centrum logistycznym Nowego Jedwabnego Szlaku (format 16+1) z terminalem w Łodzi. Projekt ten został zablokowany przez ówczesnego ministra obrony narodowej (Antoniego Macierewicza – choć nazwisko nie pada wprost, mowa o „ministrze wojny tego samego rządu”).
Paneliści ocenili obecną politykę Polski jako wasalną i szkodliwą, wskazując na blokowanie granicy z Białorusią jako działanie podważające wiarygodność Polski jako partnera tranzytowego. Mimo to, strona chińska nadal wykazuje pewne zainteresowanie i cierpliwość (np. gesty kulturalne po Konkursie Chopinowskim).
„Polska to jest kraj, który ma klucze do bramy między Bałtykiem a Karpatami. […] Czy z tego skorzystamy […] to tak naprawdę wbrew temu co nam opowiadają zależy od nas.”
Podkreślono, że Polska powinna szukać możliwości współpracy (np. z Indiami, z którymi ma podpisane partnerstwo strategiczne) i nie zamykać się na rzeczywistość wielobiegunowego świata.
Nowe szlaki handlowe
Ireneusz Jabłoński wspomniał o otwarciu Północnej Drogi Morskiej przez Rosję, co jest strategiczną alternatywą dla tradycyjnych szlaków kontrolowanych przez USA. Pierwszy kontenerowiec przepłynął tą trasą jesienią 2023 roku, docierając m.in. do Gdańska.
Wnioski:
- BRICS nie jest tylko sojuszem gospodarczym, ale cywilizacyjną alternatywą dla zachodniego modelu opartego na hegemonii i wyzysku.
- Świat przechodzi transformację w kierunku wielobiegunowości, a próby ignorowania tego faktu przez polskie elity są dowodem braku realizmu politycznego.
- Zachód (USA i Europa) traci pozycję lidera gospodarczego na rzecz państw Azji i Globalnego Południa, które dysponują realną gospodarką wytwórczą i surowcami.
- Polska, ze względu na położenie geograficzne, ma potencjał, by stać się kluczowym hubem na Nowym Jedwabnym Szlaku, ale obecna polityka rządu blokuje te możliwości.
- Kluczowym celem BRICS jest stworzenie niezależnego systemu finansowego, który zabezpieczy państwa członkowskie przed sankcjami i dominacją dolara.
Tezy:
- BRICS to „międzycywilizacyjne stowarzyszenie na rzecz nowej ery”, łączące różne kultury i systemy polityczne.
- Zachodnia polityka ostatnich 500 lat opierała się na niemoralności, makiawelizmie i dążeniu do zysku za wszelką cenę.
- Hegemonia dolara jest głównym narzędziem kontroli USA nad światem, a BRICS dąży do jej przełamania (dywersyfikacja walutowa).
- Polska stała się peryferium Zachodu, eksploatowanym gospodarczo i mentalnie, a sojusz z USA jest w rzeczywistości formą neokolonializmu.
- Indie i Chiny, mimo różnic, potrafią współpracować w ramach BRICS, co stabilizuje sytuację międzynarodową.
Dlaczego warto zapoznać się z filmem?:
- Przedstawia alternatywną, rzadko obecną w polskich mediach perspektywę na geopolitykę i rolę BRICS.
- Wyjaśnia filozoficzne i aksjologiczne podstawy sojuszu państw Globalnego Południa.
- Dostarcza twardych danych o potencjale gospodarczym BRICS w porównaniu do G7.
- Omawia konkretne mechanizmy uniezależniania się od dolara (BRICS Pay, giełda zbożowa).
- Analizuje stracone szanse Polski w relacjach z Chinami (Nowy Jedwabny Szlak) i wskazuje na przyczyny tych porażek.
- Odkłamuje mit o „izolacji” Rosji czy Chin, pokazując rosnącą sieć powiązań międzynarodowych tych państw.