Wprowadzenie

Rozmowa z prof. Bogdanem Góralczykiem (sinolog, dyplomata, Centrum Europejskie UW) dotyczy faktycznej skali uzależnienia świata od Chin – od metali ziem rzadkich i łańcuchów dostaw, przez elektromobilność, zieloną energetykę i fuzję jądrową, po geopolitykę ze szczególnym uwzględnieniem USA, Rosji i Tajwanu. Kluczowe tezy: „Chiny chcą i zamierzają być numerem jeden”, „rozgrywa się rewolucja metalowa”, a Pekin prowadzi strategię długiego trwania, łącząc rynek z silnym interwencjonizmem państwa.

Pełne opracowanie materiału

Metale ziem rzadkich: narzędzie nacisku i „rewolucja metalowa”

Punkt wyjścia to pytanie o zaostrzenie chińskich ograniczeń eksportowych na metale ziem rzadkich (MZR). Profesor wskazuje, że „Chiny mają około 65% wydobycia tych metali i ponad 90% z rafinacji”, a już w 2010 r. użyły ich przeciw Japonii jako narzędzia presji. W ostatnim czasie Pekin poszerzył listę objętych restrykcjami pierwiastków oraz wprowadził wymóg zgody władz („Formuła 01”) na każdy komponent przygotowany w Chinach. Cios wymierzony jest głównie w USA, ale silnie uderza w UE, która – jak pada w rozmowie – ponad 70% MZR importuje z Chin.

Zależność ma wymiar bezpieczeństwa: bez rzadkich pierwiastków „żaden F-35 […] po prostu nie wystartuje”; równocześnie USA ograniczały eksport półprzewodników do Chin (NVIDIA), co przeobraziło „wojnę celną” w „wojnę handlową”. To wpisuje się w „rewolucję metalową” – przejście od paliw kopalnych do metali (MZR, ale też miedź, nikiel, kobalt, lit) jako podstawy nowego paradygmatu energetyczno-technologicznego.

Powiązane instytucje/źródła:

SIPRI – dane o wydatkach wojskowych (kontekst znaczenia MZR dla zbrojeń): (SIPRI)

Akumulatory, lit i skok ku sodowo-jonowym

W rozmowie podkreślono, że Chiny zdominowały przetwórstwo litu (produkcja rudy m.in. w Australii, ale obróbka głównie w Chinach) i wdrażają akumulatory sodowo-jonowe – „żywotne 10–25 lat” i zdolne, według przytoczonej narracji, do „naładowania na 1000 km” w perspektywie nowej pięciolatki. To może „wywrócić do góry nogami” przemysł samochodowy, wzmacniając ofensywę chińskich EV.

Made in China 2025 → 2030: od „ilości” do „jakości”

Profesor: „Nie ilość, a jakość. […] Huawei 5G/6G i coraz lepsze samochody elektryczne.” Program Made in China 2025 (2015→2025) w 10 obszarach (m.in. AI, elektromobilność) „zrealizowano z nawiązką”; kolejne plenum ma przyjąć przyspieszenie na lata 2026–2030 z naciskiem na zieloną energię i technologie przyszłości.

Przykładowe firmy/odnośniki:

Huawei (infrastruktura 5G/6G): (huawei)
Xiaomi – wejście w elektromobilność (SU7/SU7 Ultra): (Xiaomi)

Fuzja jądrowa i tokamaki: od laboratoriów ku przemysłowi

Istotny wątek: tokamaki i prace nad utrzymaniem plazmy ~100 mln °C. W rozmowie pada, że Chiny „przechodzą z fazy laboratoryjnej do przemysłowej”, a tokamaki mają być „otwierane” i domykane w tym roku, z ambicją dostarczenia energii „do końca dekady”. Jako przykłady chińskich instytucji warto wskazać EAST (Experimental Advanced Superconducting Tokamak) pod egidą Hefei Institutes of Physical Science (CAS). (english.hf.cas.cn)

„To jest niewyobrażalne źródło energii, ale też niewyobrażalnie niebezpieczne […]”

AI, robotyzacja i miasta przyszłości

Chińska strategia obejmuje sztuczną inteligencję (dwaj gracze „wagi superciężkiej”: USA–Chiny), robotyzację („64% robotów rzuconych na rynek w ubiegłym roku to made in China”) oraz nowoczesne smart-miasta (przykład: Chongqing), które adaptują wzorce architektoniczne znane z Singapuru (kolej jednoszynowa „przechodząca przez budynek” etc.). Padają opisy psów-robotów (wytrzymałość do ~800°C, odporność na skażenia), współdziałających z patrolami – wskazanie możliwych zastosowań militarnych i ratowniczych.

BRI/„Jedwabne Szlaki” i rola Małaszewicz

Od 2013 r. Belt and Road rozwinęło się z dwóch głównych korytarzy (lądowy i morski) do globalnej siatki. Na osi lądowej eksponowany jest korytarz Chiny–Kazachstan–Rosja–Białoruś–Polska, ze wskazaniem Małaszewicz jako „głównych wrót” do UE (w pandemii i po wybuchu wojny udział korytarza przez PL miał rosnąć). Dla równowagi profesor przytacza analizy ośrodków europejskich: w porównaniu do wolumenów transportu morskiego, to ułamek procenta, ale wartościowo to nadal „kilkadziesiąt miliardów dolarów rocznie” – infrastrukturę warto utrzymać.

RCEP i ekonomiczna pajęczyna Azji-Pacyfiku

W porządku instytucjonalnym zaakcentowano RCEP – największą strefę wolnego handlu (15 państw, ASEAN+5, bez USA), z trzema wolnościami (bez swobodnego przepływu pracy). To największy proces integracyjny (liczbowo), budowany w logice regionalnej dominacji gospodarczej.
Oficjalne materiały o RCEP: ASEAN (ogólne), pełny tekst umowy (PDF), strona sekretariatu. (ASEAN Main Portal)

Ustrój i model rozwoju: „socjalizm o chińskiej specyfice”

Pada definicja ustroju od 1987 r.: „socjalizm o chińskiej specyfice” – formalnie socjalistyczny, faktycznie kapitalistyczny, ale z coraz silniejszym etatyzmem. Wspomniana ewolucja tytułu pracy prof. Y. Zhenga/J. (MIT): od „Capitalism with Chinese Characteristics” ku „Statism with Chinese Characteristics”. Kluczowa inspiracja to Developmental State (Korea Płd., Tajwan, Hongkong, Singapur) – rynek + interwencjonizm państwa w obszarach strategicznych. W sensie cyklicznym Chiny modyfikują model co dekadę (po 2010 r. – „podwójna cyrkulacja”: prymat obiegu wewnętrznego, zewnętrze „utylitarne”).

„W Chinach nie ma czterech kierunków, tylko jest pięć […] a środek to Chiny.”

Taiwan: test woli i sprawczości USA

Z perspektywy Pekinu „Tajwan to wewnętrzna sprawa” – w dyskursie naucza się o nim jako o integralnej części Chin. Determinacja do „wielkiego renesansu” obejmuje zjednoczenie; jednak ewentualna inwazja kinetyczna byłaby politycznie kosztowna (efekt „Tiananmen” w percepcji światowej). Realistyczny jest scenariusz blokady (morskiej, informatycznej, żywnościowej). Sednem pozostaje sprawdzian woli USA („niezatapialny lotniskowiec”), a wyspa ma klucz technologiczny: TSMC – „najwrażliwsze chipy”, monopol w węzłach skrajnie małych. TSMC – oficjalnie: (tsmc.com)

Rosja: „młodszy brat”, strategiczne zaplecze

W relacji Pekin–Moskwa nastąpiła odwrócona asymetria: „chińska gospodarka jest ponad sześć razy większa”. Rosja pełni rolę zaplecza surowcowego i politycznego (SOW, manewry, energetyka); współpraca zacieśniała się mimo pandemii i sankcji.

Big-techy, APEC i „big deal”?

Wątek USA–Chiny przewija się przez APEC i potencjalne rozmowy Xi–Trump – z naciskiem ze strony big-techów (Amazon, Google, Meta, Tesla/Musk) na „ugodowość”, by chronić łańcuchy wartości (MZR, półprzewodniki). Zmienność po stronie amerykańskiej polityki każe – jak podkreśla profesor – „oceniać sytuację do dzisiejszego poranka”.

Słabości Chin: demografia, nieruchomości, ideologizacja i jedynowładztwo

Po stronie chińskiej istnieją „bóle głowy”:

Demografia – skutki polityki jednego dziecka; młodzi „nie chcą mieć dzieci”; bariera kosztów mieszkań (Pekin/Szanghaj vs Warszawa/Manhattan – w rozmowie pada porównanie cen).
Model inwestycyjno-deweloperski – „1/3 PKB dawały firmy deweloperskie”, zjawisko „osiedli-widm”.
Nadwyżki mocy w fotowoltaice i przemysłach ciężkich – epizody „podłączonej, ale nieodbieranej mocy”.
Powrót do ideologii i koncentracji władzy – od „zbiorowego kierownictwa” (stały komitet, checks & balances) do monocentryzmu pod Xi („kot musi być czerwony”).
Kampania antykorupcyjna – „niemal 3 mln” ukaranych członków KPCh; realne źródło opozycji wewnętrznej.

„Jedynowładztwo na krótką metę może być skuteczne […], ale na długą metę to recepta na katastrofę.”

Chińska armia i globalny porządek

W ujęciu wydatkowym armia chińska to „druga armia świata” (ok. 1/3 budżetu USA), z szybkim punktowym unowocześnianiem (flota większa liczebnie od US Navy; rosnące zdolności cyber/lotnicze/morskie; bazy zagraniczne – Djibouti; możliwe kolejne). SIPRI jako wiarygodne źródło roczników: (SIPRI)

„Nowego ładu nie mamy” – po zimnowojennym bipolaryzmie i krótkiej fazie unipolarności trwa „geostrategiczny przeciąg”. Dla państw średnich (jak Polska) kluczowe są solidarność, sprawna dyplomacja i umiejętność „postawienia na właściwego konia”.

Cytaty kluczowe (wybór)

„Chiny chcą i zamierzają być numerem jeden.”
„Na naszych oczach rozgrywa się nowa rewolucja […] rewolucja metalowa.”
„Nie ilość, a jakość. […] Huawei 5G, 6G i coraz lepsze samochody elektryczne.”
„Tajwan jest naszą […] wewnętrzną sprawą.”
„Karty, którymi gramy, są made in China.”
„Jedynowładztwo na długą metę to recepta na katastrofę.”
„Nowego ładu nie mamy. […] geostrategiczny przeciąg.”

Przydatne linki do podmiotów i programów wymienionych w materiale

SIPRI – Military Expenditure Database (armie/uzbrojenia): (SIPRI)
TSMC (półprzewodniki/chipy zaawansowane): (tsmc.com)
RCEP – opis i tekst umowy (ASEAN/sekretariat, PDF): (ASEAN Main Portal)
Huawei (ICT, 5G/6G): (huawei)
Xiaomi Auto (SU7/SU7 Ultra): (Xiaomi)
EAST tokamak / Hefei Institutes of Physical Science (CAS): (english.hf.cas.cn)

Wnioski:

Chińska przewaga w MZR i przetwórstwie kluczowych metali tworzy dźwignię geopolityczną o bezpośrednim wpływie na bezpieczeństwo i przemysł wysokich technologii.
Pekin przeszedł od „ilości” do „jakości”: AI, elektromobilność, zielone technologie i potencjalnie fuzja jądrowa wzmacniają długoterminową autonomię technologiczną.
Tajwan pozostaje testem woli USA i punktem spięcia walki o przewagi technologiczne (TSMC) – najbardziej prawdopodobny krótkookresowo jest scenariusz blokady.
Model Developmental State + etatyzm oraz „podwójna cyrkulacja” podtrzymują ekspansję, ale demografia, rynek nieruchomości i koncentracja władzy są realnymi ograniczeniami.
Globalny ład wchodzi w fazę policentrycznego „przeciągu”; dla państw średnich kluczowe jest minimalizowanie zależności krytycznych i dywersyfikacja łańcuchów dostaw.

Tezy:

MZR to nowa ropa. Pekin używa ich jako karty przetargowej.
Chiny celują w prymat technologiczny: EV, AI, OZE, fuzja.
BRI i RCEP zagęszczają ekonomiczną sieć wpływów w Azji-Pacyfiku.
Tajwan = chipy = rdzeń geopolityki technologicznej.
Rosja jest dla Chin młodszym bratem/zapleczem w rywalizacji z USA.
Ustrój: formalny socjalizm, praktyczny kapitalizm sterowany państwem.
Ryzyko: demografia, bańka deweloperska, ideologizacja i centralizacja.
Porządek światowy: brak nowej architektury, trwa gra o reguły.

Dlaczego warto zapoznać się z filmem?:

Wyjaśnia mechanikę zależności Zachodu od chińskich MZR (skutki dla obronności i high-tech).
Pokazuje logikę chińskiej strategii: od Made in China 2025 po zieloną transformację i AI.
Odsłania realny status Tajwanu w grach o łańcuchy dostaw chipów (TSMC).
Tłumaczy różnice ustrojowe (developmental state, statism) bez propagandowych uproszczeń.
Porządkuje instytucjonalne ramy (RCEP) i ich wagę dla handlu globalnego.
Daje trzeźwy obraz słabości Chin (demografia, nieruchomości, centralizacja).
Zmusza do refleksji nad strategią państw średnich w „geostrategicznym przeciągu”.
Zawiera konkretne sformułowania i cytaty, które pomagają zrozumieć intencje Pekinu.

Świat uzależniony od Chin – jak do tego doszło? prof. Bogdan Góralczyk | ŻEBY WIEDZIEĆ #2