https://www.youtube.com/watch?v=LN1IJE7A6A4

Wprowadzenie

Konferencja Najwyższej Izby Kontroli (NIK) podsumowuje wyniki szeregu kontroli dotyczących przebiegu i zarządzania epidemią COVID-19 w Polsce. Padają liczby dotyczące wydatków publicznych, wniosków do Trybunału Konstytucyjnego (TK), jakości danych o zachorowaniach/zgonach/szczepieniach, organizacji systemów informatycznych, zakupów szczepionek i sprzętu oraz działania instytucji (Minister Zdrowia, GIS, GIF, RARS). W drugiej części odbywa się sesja pytań od mediów.

(Instytucje/serwisy wspomniane w materiale — linki: NIK: nik.gov.pl • Trybunał Konstytucyjny: trybunal.gov.pl • Minister Zdrowia: mz.gov.pl • GIS: gov.pl/gis • GIF: gif.gov.pl • RARS: rars.gov.pl • BGK: bgk.pl • Rzecznik Praw Pacjenta: rpp.gov.pl)

1) Otwarcie prezesa NIK: zakres i cel kontroli

„Epidemia COVID-19 była czasem próby dla nas wszystkich.”
NIK przeprowadziła 40 kontroli w obszarach związanych z epidemią; przypomina ustalenia dot. działań państwa od marca 2020 r. („od kiedy… wykryto w Polsce pierwszy przypadek”).
Teza: organy i instytucje państwa, podmioty lecznicze i służby nie były przygotowane na wybuch epidemii.
Specustawa covidowa: wprowadziła dalej idące ograniczenia oraz zniosła mechanizmy zabezpieczające prawidłowe wydatkowanie środków publicznych.
Prezes informuje: wniosek NIK do TK o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów specustawy (i nowelizacji z 31.03.2020) pozostaje nierozpoznany.
Ocena pomocy dla przedsiębiorców 2020–2021: doraźna, „źle zaprojektowana”, udzielana bez nadzoru i kontroli.
Obszary kontroli: Narodowy Program Szczepień (NPS), szpitale tymczasowe, dodatki covidowe, Fundusz Przeciwdziałania COVID-19, zakupy respiratorów i szczepionek, zakupy środków ochrony.

2) Skala finansowa i niegospodarność

Łączne wydatki kontrolowane: ponad 271 mld zł.
„Ponad 20 mld zł” NIK oceniła jako niegospodarne i niecelowe.
Źródło finansowania: obligacje (pożyczki) do spłaty.
Prawo zamówień publicznych i ustawa o finansach publicznych — nie stosowano.
Decyzje „nie sprzyjały gospodarności”, m.in. nierzetelne oszacowanie potrzeb szczepionkowych: „zakupiono za dużo szczepionek… część przeterminowana, utylizacja”.

3) Tło epidemiczne i statystyki (2018–2023)

Pierwszy przypadek: 4.03.2020. Stan epidemii: 20.03.2020–30.06.2023.
Przypadki: łączna liczba przypadków grypy i SARS-CoV-2 w 2020 niższa od grypy w latach 2017–2019. W żadnym roku obowiązywania stanów liczba przypadków SARS-CoV-2 nie przekroczyła liczby przypadków grypy.
Zgony ogółem (miesięcznie): do września 2020 liczby niższe niż w styczniu 2019; gwałtowny wzrost od października 2020 (kulminacja listopad 2020), kolejna kulminacja grudzień 2021.
Nadwyżka umieralności: Polska „niechlubne drugie miejsce” w Europie; +16,5% zgonów 2020 vs 2019; rekord 519 517 zgonów w 2021; kumulacja +239 506 zgonów (2020–2022) vs średnia 2015–2019.
Udział COVID-19 jako przyczyny zgonu: 8,7% (2020), 17,9% (2021), 6,7% (2022); w 2023 udział „nieznaczny”. Dominują choroby układu krążenia i nowotwory (>1/3 zgonów — krążenie).

4) Szpitale tymczasowe, koszty gotowości vs leczenia

14 zbędnych szpitali tymczasowych: 612,6 mln zł, w tym 3 nieuruchomione (np. Netto Arena, Szczecin: >29 mln zł, 0 pacjentów).
Koszty gotowości (III.2020–IV.2022): ~7 mld zł vs leczenie pacjentów: <5 mld zł.
Łączny koszt utworzenia 33 szpitali tymczasowych: 941,6 mln zł.
Ocena: niecelowe, nieefektywne, bez trwałego wzmocnienia infrastruktury.

5) Dane, definicje, systemy informatyczne i nadzór

Specustawa a prawo: niekonstytucyjność rozwiązań sygnalizowana w orzeczeniach sądów administracyjnych (np. brak podstaw prawnych do kar).
GIS i nadzór: zwolnienie (od 2.05.2020) lekarzy z obowiązku przekazywania ZLK-1 pozbawiło PIS danych o objawach klinicznych; brak stałego, systematycznego nadzoru ograniczał prognozowanie.
GIS – obsada: brak naboru na Głównego Inspektora Sanitarnego od 19.11.2020; nabór ogłoszono 4.01.2024.
Definicje przypadku: 4 definicje 2020–2023; „potwierdzony” = pozytywny test (gł. PCR).
Systemy IT: dane zbierane ręcznie; nowe systemy tworzone w pośpiechu, bez analizy zasobów i z brakami funkcjonalnymi.
P1, ewidencja wjazdów — braki, duplikaty, błędy (np. pozytywne testy przed 4.03.2020, przypisane osobom zmarłym — nawet 20 lat przed; w e-kartach szczepień osoby nieżyjące, brak nazw preparatu, błędne GTIN/serie).
ZSMOPL/SMOPL: nie wykorzystano do monitorowania obrotu szczepionkami — sprzeczne z Prawem farmaceutycznym; odstąpiono od raportowania stanów przez hurtownie (stanowisko MZ z 23.12.2020, bez podstawy prawnej). Nowy system dystrybucji — brak śledzenia serii i FEFO (wydawanie serii z najkrótszym terminem).
Minister Zdrowia – rozporządzenia: 6 z 13 wniosków do RM niekompletne, bez skonkretyzowanych danych uzasadniających zakres ograniczeń/nakazów/zakazów.

6) Zakupy szczepionek i konsekwencje finansowe

Nierzetelne oszacowanie potrzeb → niegospodarne wydatki ok. 8,4 mld zł.
MZ nie skorzystał z możliwości odstąpienia, nie próbował zmniejszyć wolumenów; kontraktował kolejne dawki, mimo że wcześniejsze umowy umożliwiały wielokrotne zaszczepienie całej populacji uprawnionej i pomimo spadkowej tendencji zakażeń / stabilizacji.
Skutki: ~10 mld zł strat (8,4 mld zł umów zakwestionowanych + ~670 mln zł darowizn + ~800 mln zł utylizacja i jej koszt).
Ryzyko dodatkowych kosztów: pozew Pfizer przeciw Polsce z 21.09.2023.

7) GIF, RARS, Pełnomocnik ds. szczepień – ustalenia NIK

GIF: nie monitorował obrotu szczepionkami (obowiązek z Prawa farmaceutycznego); brak wiedzy o hurtowniach, lokalizacjach, ilościach, także ws. wad jakościowych; powoływał się na stanowisko MZ. NIK wskazuje, że brak wiedzy o łańcuchu dystrybucji mógł stanowić poważne zagrożenie dla pacjentów. NIK wskazała na niezasadność zajmowania stanowiska przez Głównego Inspektora Farmaceutycznego (Ewa Krajewska).
Pełnomocnik Rządu ds. Szczepień: nie przedstawiał RM ocen/wniosków; zadania mogły realizować istniejące organy; powołanie uznane za nieuzasadnione. Działania skupione na kampanii promocyjnej (>115 mln zł), bez mierników efektów.
RARS/GIF: nie egzekwowano raportowania do ZSMOPL/SMOPL (patrz wyżej).

8) Prawidłowość realizacji szczepień i NOP/ONOP

Nieprawidłowości w punktach szczepień: szczepienia bez/przed skierowaniem, braki dokumentacji (kwestionariusze/zgody), 105 szczepień po terminie ważności „Spicewax firmy Moderna” (w transkrypcji tak zapisano) — naruszenie art. 67 ust. 1 Prawa farmaceutycznego.
Nadzór nad NOP/ONOP: NIK wykazuje różnice, braki i błędy; dane GIS → KPRM niespójne z SEPIS (system referencyjny). Dla dwóch dni: ~63% rozbieżności między raportami do KPRM a danymi SEPIS.
Fundusz Kompensacyjny Szczepień Ochronnych: od 27.01.2022; 1859 wniosków (2022–2024), z czego 1839 dot. COVID-19 (6 — osoby <18 r.ż.); 271 decyzji pozytywnych dla 265 osób, łączna kwota 5,6 mln zł; 9 osób z maksymalnym świadczeniem 100 000 zł.

9) Rekomendacje NIK (wybrane)

Rozpocząć prace nad przepisami umożliwiającymi ograniczanie praw i wolności w sposób szczegółowo uzasadniony i monitorowany (gdy odstępuje się od norm konstytucyjnych).
Zapewnić efektywny system wymiany informacji w ochronie zdrowia/inspekcji sanitarnej; prowadzić analizy stanu zdrowia Polaków z uwzględnieniem zaszczepienia.
Podkreślenie odpowiedzialności wnioskodawcy za skutki wprowadzanych regulacji.

10) Sesja pytań i odpowiedzi (media)

Pytanie (wPolsce24) o „kosz prezentów” (2023): Prezes NIK odmawia w wątku merytorycznym, wskazuje na „manipulację niesprawdzonych materiałów”, informuje o zawiadomieniu do prokuratury ws. podsłuchiwania „prezesa z immunitetem organu konstytucyjnego” i sugeruje użycie środków przez służby poprzedniej władzy.
Pytanie (TVP „19:30”) o system HERMES: NIK złożyła dwa zawiadomienia do prokuratury; prokuratura poprosiła NIK o kontrolę dokumentacji zakupu; możliwe poważne zarzuty wobec wysokich urzędników; charakter systemu opisywany jako OSINT/„biały wywiad”, z zastrzeżeniem potencjalnej rozbudowy „jak Pegasus”.
PAP – doprecyzowanie kwot 8,4 mld vs ~10 mld: 10 mld = 8,4 mld (umowy) + ~670 mln (darowizny) + ~800 mln (utylizacja + koszt). NIK: zawiadomienie do prokuratury (w lutym) ws. zakupów szczepionek; standardowo: wnioski pokontrolne i kontrole sprawdzające; „gro wniosków” niezrealizowanych przez MZ (szczegóły w dokumencie NIK).
Polsat News – konsekwencje prawne: NIK może kierować zawiadomienia; postuluje uprawnienia oskarżycielskie dla NIK (wymaga zmiany ustawy), co odciążyłoby prokuraturę; dziś — rola prokuratury.
Polskie Radio – afera GetBack: odsyłka do oświadczenia prokuratury (wymienione 21 osób, nazwiska i paragrafy — informacja publiczna).

Wnioski

NIK wskazuje na chaos decyzyjny, braki systemowe i legislacyjne oraz niegospodarne wydatkowanie znacznej części środków publicznych (m.in. ~20 mld zł).
Zarządzanie danymi (definicje, raportowanie, systemy IT) było niewystarczające i obarczone licznymi błędami, co utrudniało prognozowanie i ewaluację.
Zakupy szczepionek: zdaniem NIK przewymiarowane i utrzymane mimo spadku ryzyka, co wygenerowało ~10 mld zł kosztów (w tym utylizacje/darowizny) oraz ryzyko sporów (Pfizer).
Nadzór instytucjonalny (GIF, GIS, MZ, RARS) — w wielu punktach niezrealizowany lub nieskuteczny; część rozwiązań sprzeczna z obowiązującym prawem (np. ZSMOPL).
Rekomendacje: precyzyjne ramy prawne dla ograniczeń, spójny system informacji w zdrowiu publicznym, oraz realna odpowiedzialność autorów regulacji.

Tezy

Państwo nie było przygotowane na epidemię; specustawa złamała mechanizmy kontroli wydatków.
Co najmniej 20 mld zł wydano niegospodarnie/niecelowo (w tym szpitale tymczasowe i zakupy szczepionek).
System danych i nadzór sanitarno-farmaceutyczny zawiodły (braki w ZLK-1, P1/SEPIS, ZSMOPL; rozbieżności ONOP/NOP).
Zakupy szczepionek: 8,4 mld zł umów zakwestionowanych; łączne koszty i skutki ~10 mld zł; toczy się pozew koncernu.
GIF/GIS/MZ: liczne zaniechania, brak monitoringu, niekompletne uzasadnienia ograniczeń.
Fundusz kompensacyjny działa (1859 wniosków, 271 decyzji, 5,6 mln zł wypłat); odnotowano 105 szczepień po terminie (preparat Moderny).
NIK kieruje zawiadomienia do prokuratury (m.in. Hermes, zakupy szczepionek); postuluje większe uprawnienia oskarżycielskie.

Dlaczego warto zapoznać się z filmem?

Daje syntetyczny obraz decyzji i wydatków państwa w COVID-19 (skala 271 mld zł).
Ujawnia mechanizmy niegospodarności (szpitale tymczasowe, gotowość vs leczenie).
Pokazuje luki w danych i systemach IT, które wpływały na strategię zdrowia publicznego.
Precyzyjnie liczby o zgonach i nadwyżce umieralności w ujęciu 2018–2023.
Konkretne rekomendacje NIK do zmian systemowych (prawo, informacja, odpowiedzialność).
Transparentne omówienie ról instytucji (MZ, GIS, GIF, RARS, BGK) i konsekwencji finansowych.
Wgląd w bieżące działania prawne (zawiadomienia, pozwy) oraz pytania mediów.

CHAOS I ZGONY – SZOKUJĄCA KONFERENCJA NIK, KTÓRĄ SYSTEM CHCE PRZYKRYĆ