https://www.youtube.com/watch?v=a-yPOVO3Esk
Wprowadzenie
W rozmowie prowadzonej na kanale Inna Medycyna Kamil rozmawia z Bartoszem Czekałą – doświadczonym dietetykiem – o tym, czy istnieje dieta idealna dla każdego, o wadach i zaletach różnych modnych podejść żywieniowych (keto, carnivore, wegańska, wegetariańska), o koncepcji calories in – calories out, o wpływie przygotowywania żywności na zdrowie oraz o tym, jak tłuszcze i oleje wykorzystywane w obróbce termicznej mogą działać prozapalnie lub rakotwórczo. Rozmowa zawiera liczne przykłady kliniczne, dane z badań oraz odniesienia do mechanizmów biologicznych.
Pełne opracowanie materiału
1. Czy istnieje dieta idealna dla każdego?
Bartek Czekała odrzuca koncepcję jednej, uniwersalnej diety. Medycyna – jego zdaniem – nie operuje absolutami, lecz prawdopodobieństwem. Każda interwencja (dieta, terapia, wysiłek fizyczny) może działać u części osób, ale u innych wywołać brak efektów lub skutki negatywne.
Preferuje szeroką kategorię diet niskowęglowodanowych (low carb), opartych głównie na produktach odzwierzęcych (animal-based low carb), czasem w formie keto lub carnivore. Uzasadnienie:
-
Diety te mają dużą szansę poprawy stanu zdrowia w wielu chorobach metabolicznych.
-
Redukują glukozę i trójglicerydy, co ogranicza ryzyko chorób cywilizacyjnych.
-
Można je łączyć z postami (np. 16:8), co ułatwia „przepalenie” nadmiaru energii.
Nie oznacza to, że inne diety nie mogą działać – w niektórych sytuacjach mogą być wręcz lepsze (np. ze względu na genetykę, styl życia, leki, suplementację).
2. Kluczowa zasada: przepalanie energii
Nadrzędna reguła według Czekały:
„Chodzi przede wszystkim o to, żeby być w stanie przepalać nadmiar energii. Jeśli nie jesteśmy w stanie tego robić, pytanie brzmi nie czy, tylko kiedy pojawi się choroba cywilizacyjna”.
Sposoby zwiększenia spalania:
-
Dieta niskowęglowodanowa.
-
Posty (np. 16:8).
-
Mniejsza podaż kalorii w ogóle.
-
Więcej aktywności fizycznej.
-
W niektórych przypadkach – leki i suplementy.
Osoby pracujące fizycznie (np. na budowie) mają większą tolerancję na węglowodany niż pracujące siedząco.
3. „Calories in – calories out” (CICO)
Czekała krytykuje traktowanie CICO jako prawa absolutnego:
-
Falsyfikalność: wystarczy znaleźć sytuację, w której teoria nie działa, by uznać ją za nieprawdziwą lub ograniczoną.
-
Przykłady obalające:
-
Post suchy vs. mokry: przy suchym spala się więcej tłuszczu przez konieczność pozyskania wody z adipocytów.
-
Cukrzyca typu 1: brak insuliny uniemożliwia przybieranie na wadze, nawet przy dużej podaży kalorii.
-
Choroby tarczycy, niska masa mięśniowa, insulinooporność.
-
-
Błędy w liczeniu kalorii:
-
Różnice w wartości białka z produktów roślinnych i zwierzęcych (błąd do ~18%).
-
Niedoszacowanie tłuszczu (np. masło do jajecznicy).
-
W praktyce: waga jest ostatecznym sędzią – jeśli spada, jesteśmy w deficycie, jeśli rośnie – w nadwyżce, niezależnie od wyliczeń.
4. Diety skrajne – keto, wegańska, carnivore
-
Keto i carnivore: zgodne z cyklem Randalla (nie mieszanie wysokich węglowodanów i wysokich tłuszczów w jednym posiłku).
-
Wegańska: krótko- i średnioterminowo może działać (np. przy przeładowaniu żelazem), ale długofalowo 80–90% osób rezygnuje z powodu niedoborów i pogorszenia zdrowia.
-
Wegetariańska: możliwa do utrzymania całe życie.
-
Efektywność diety często wynika z tego, że przypadkiem trafia w indywidualny problem (np. nietolerancje, stany zapalne).
5. Dieta carnivore
Charakterystyka i zastosowania:
-
Bardziej ketogeniczna niż typowe keto (0 g węglowodanów).
-
Szybka poprawa w:
-
chorobach metabolicznych (stłuszczenie wątroby, insulinooporność),
-
chorobach autoimmunologicznych (działanie silnie przeciwzapalne),
-
redukcji tkanki tłuszczowej.
-
-
Liczne przypadki remisji chorób, w tym takich, na które medycyna nie miała skutecznego leczenia (fibromialgia, włóknienie wątroby, rzadkie choroby genetyczne jelit u dzieci).
-
Argument przeciw tezie, że czerwone mięso jest prozapalne: u osób jedzących wyłącznie mięso choroby zapalne ustępują.
6. Mity o czerwonym mięsie
-
Większość badań to epidemiologia obserwacyjna, która nie dowodzi przyczynowości i obarczona jest czynnikami zakłócającymi (alkohol, palenie, brak ruchu).
-
W badaniach interwencyjnych brak jednoznacznych dowodów na kancerogenność mięsa.
-
Kancerogenne związki (np. WWA, HCA) powstają głównie przy smażeniu/grillowaniu, ale organizm je neutralizuje (sprzęganie z pomocą bakterii jelitowych).
-
Brak replikowalnych badań pokazujących wzrost uszkodzeń DNA po spożyciu mięsa w typowych warunkach.
7. Dieta wg grupy krwi
-
Hipoteza Petera D’Adamo (1996) – brak potwierdzenia naukowego.
-
Metaanaliza z 2013 r. oraz badania interwencyjne i obserwacyjne: brak wpływu grupy krwi na optymalną dietę.
-
Poprawa zdrowia u osób stosujących tę dietę wynika raczej z eliminacji żywności przetworzonej, a nie z dopasowania do grupy krwi.
8. Przygotowywanie posiłków a zdrowie
-
Wysoka temperatura (smażenie, grillowanie) = powstawanie kancerogenów (WWA, HCA, akrylamid).
-
Dla zdrowej osoby stresory te są neutralizowane, ale przy dysbiozie jelitowej i osłabieniu mechanizmów detoksykacji mogą być problemem.
-
Medium smażenia ma kluczowe znaczenie:
-
Oleje roślinne bogate w wielonienasycone kwasy tłuszczowe (PUFA) – bardzo niestabilne, łatwo ulegają peroksydacji → powstają silne kancerogeny.
-
Najgorsze: słonecznikowy, rzepakowy, z pestek winogron, sojowy, ryżowy.
-
Lepsze: tłuszcze nasycone – masło klarowane, smalec, łój wołowy. Olej kokosowy – stabilny, ale ubogi w witaminy rozpuszczalne w tłuszczach.
-
-
Gotowanie i obróbka w niskiej temperaturze minimalizują ryzyko.
Wnioski:
-
Nie istnieje jedna dieta idealna dla wszystkich – skuteczność zależy od genetyki, stylu życia, stanu zdrowia.
-
Kluczowe jest bilansowanie energii – organizm musi spalać to, co dostarczamy.
-
CICO jest uproszczeniem – wiele czynników może zaburzyć tę zależność.
-
Diety skrajne mogą działać w określonych przypadkach, ale trzeba uwzględnić kontekst zdrowotny.
-
Carnivore ma potencjał terapeutyczny w chorobach autoimmunologicznych.
-
Czerwone mięso nie ma solidnych dowodów na szkodliwość w badaniach interwencyjnych.
-
Rodzaj tłuszczu używanego do smażenia ma ogromny wpływ na zdrowie – unikać PUFA w obróbce termicznej.
Tezy:
-
Medycyna opiera się na prawdopodobieństwie, nie absolutach.
-
Każda dieta powinna być dopasowana indywidualnie.
-
Najważniejsze jest „przepalanie” nadmiaru energii.
-
CICO jest zbyt uproszczone, by stosować je jako jedyne narzędzie.
-
Carnivore może działać jak „terapia” w niektórych chorobach.
-
Badania o szkodliwości czerwonego mięsa często są obarczone błędami metodologicznymi.
-
Oleje roślinne bogate w PUFA są szczególnie szkodliwe podczas smażenia.
Dlaczego warto zapoznać się z filmem?:
-
Wyjaśnia, dlaczego nie ma uniwersalnej diety i jak dobrać dietę do własnych potrzeb.
-
Obala mity o „kalorie na wejściu – kalorie na wyjściu”.
-
Pokazuje mechanizmy działania diet keto, carnivore i wegańskiej.
-
Przedstawia przypadki kliniczne remisji ciężkich chorób dzięki zmianie diety.
-
Ocenia dowody na temat szkodliwości czerwonego mięsa.
-
Tłumaczy, jak sposób przygotowania jedzenia wpływa na powstawanie stanów zapalnych.
-
Omawia, które tłuszcze są bezpieczne do obróbki termicznej.
-
Podaje praktyczne wskazówki dotyczące wyboru olejów i metod gotowania.
Pawle, mogę Ci też przygotować osobny skrót-tabelę z zaleceniami praktycznymi z tego filmu – tak, żeby było od razu wiadomo, co robić, a czego unikać w kuchni. Chcesz, żebym to zrobił?