Ciało Bogów: Odurzająca historia magicznych grzybów

Opublikowano

 

Wprowadzenie

W tej opowieści zanurzymy się w historię jednych z najmniejszych, a zarazem najbardziej enigmatycznych organizmów na Ziemi – grzybów psylocybinowych, zwanych niegdyś „Ciałem Bogów”. Od pradawnych malowideł naskalnych, przez świątynie Mezoameryki, po laboratoria XX wieku i współczesne badania psychiatryczne – magiczne grzyby towarzyszyły ludzkości na przestrzeni milionów lat. W kolejnych rozdziałach zobaczymy, jak kultury na różnych kontynentach interpretowały ich moc, jakie role pełniły w obrzędach szamańskich, jak zostały odkryte przez Zachód oraz jak dzisiaj wracają do łask nauki, odkrywając przed nami zaskakujące perspektywy leczenia i poszerzania świadomości.

1. Pierwotne szepty z jaskiń

Najstarsze ślady obecności grzybów psychoaktywnych zdają się ukryte w sztuce naskalnej sprzed tysięcy lat. W jaskiniach Tassili n’Ajjer na Saharze (Algieria) archeolodzy odnaleźli malowidła datowane na 9000–7000 p.n.e., przedstawiające postacie z grzybowymi kształtami czy trzymające w dłoniach coś, co przypomina kapelusze psylocybinowych gatunków. Podobne wątki pojawiają się w hiszpańskim regionie Villar del Humo, gdzie przedstawienia grzybów (najpewniej Psilocybe hispanica) sięgają 6000 p.n.e.
Takie znaleziska sugerują, że już w epoce mezolitu psychodeliczne właściwości grzybów mogły być świadomie wykorzystywane w obrzędach – jako sposób komunikacji z siłami nadprzyrodzonymi, inspiracji artystycznej czy procedur leczniczych.

2. Ciało Bogów w Mezoameryce

2.1. Aztekowie i teonanácatl

Dla Azteków psylocybinowe grzyby były „teonanácatl” – „Ciałem bogów”. W swoich świątyniach kapłani spożywali je podczas rytuałów wróżebnych i leczniczych, wierząc, że otwierają drogę do bóstw. Ceremonie opisywano jako gęste od kadzideł, wypełnione śpiewami i modlitwami.

2.2. Majowie i grzybowe kamienie

W kulturze Majów archeolodzy odkryli liczne grzybowe kamienie – rzeźby stylizowane na kapelusze psylocybinowych gatunków, używane jako elementy sakralne. Niektóre z nich datowane są nawet na 1000 p.n.e. Wskazują one na centralną rolę grzybów w szamańskich obrzędach: uzdrawianiu, inicjacjach, komunikacji z przodkami.

2.3. Prześladowania i przetrwanie tradycji

Po przybyciu Hiszpanów (XVI w.) obrzędy z użyciem teonanácatl zostały uznane za herezję, a misjonarze niszczyli świątynie i kodeksy. Mimo to praktyki przetrwały w ukryciu – jako szept przekazywany ustnie przez szamanów plemion mazateckich, nahua i innych rdzennych grup.

3. Europejskie odbicia i wiktoriańskie wróżki

3.1. Londyn 1799: nieznane pieczarki

W 1799 r. rodzina JS zebrała w londyńskim Green Parku grzyby, myśląc, że to zwykłe pieczarki. Po spożyciu dolegliwości – m.in. napady śmiechu ośmioletniego chłopca – opisał w raporcie doktor Brand, którego diagnoza wskazała na łysiczkę lancetowatą (Psilocybe semilanceata) jako „trujące pieczarki”. Wówczas jednak nikt nie znał halucynogennego mechanizmu ich działania.

3.2. Muchomor i wiktoriańskie baśnie

Choć muchomor czerwony (Amanita muscaria) znany był w Europie jako trujący, w XIX w. znalazł swoje odbicie w folklorze: wróżkowe kręgi, krasnoludzkie domy czy opowieści o trollach często wiązały się z charakterystycznym czerwono-białym kapeluszem. W podróżach do Syberii dotarły do Europy wieści o użyciu muchomora przez szamanów jako środka transowego, co pobudziło wyobraźnię pisarzy i artystów.

3.3. „Czapka wolności”

Samuel Taylor Coleridge nazwał Psilocybe semilanceata „grzybową czapką wolności”, kojarząc jej stożkowaty kapelusz z frygijską czapką rewolucji francuskiej. Symbol stał się częścią botaniki XIX w., lecz – w odróżnieniu od Mezoameryki – nie wiązano go z pełnymi rytuałami szamańskimi.

4. Odkrycie przez Zachód w połowie XX wieku

4.1. Maria Sabina i Gordon Wasson

W 1955 r. wiceprezes banku JP Morgan Gordon Wasson wraz ze swoją żoną, Valentina Pavlovna Wasson, dotarli do wioski Huautla de Jiménez w stanie Oaxaca (Meksyk). Spotkali tam Mazatekę – Marię Sabinę, uzdrowicielkę praktykującą ceremonie z użyciem psylocybinowych grzybów.

  • Maria Sabina – uszanowana przez swoje plemię jako curandera, podzieliła się z Wassonem obrzędem Velada.
  • Ich relacja ukazała się w magazynie Life („Search for the Magic Mushroom”, 1957), co wywołało falę zainteresowania w USA.

4.2. Badania prof. Roger Heim

Wasson przesłał próbki do Muséum national d’Histoire naturelle w Paryżu, gdzie prof. Roger Heim zidentyfikował je jako gatunki z rodzaju Psilocybe, m.in. Psilocybe mexicana. Heim skontaktował się ze Szwajcarią, by zbadać chemicznie aktywne składniki grzybów.

4.3. Albert Hofmann i izolacja psylocybiny

W laboratoriach Sandoz w Bazylei (https://www.sandoz.com) dr Albert Hofmann – słynny odkrywca LSD – wyizolował w 1958 r. dwie główne substancje: psylocybinę i psylocynę. Wkrótce opracowano ich syntezę, a Sandoz wprowadził preparat handlowy „Indocybin” do badań psychoterapeutycznych.

5. Chemia odlotu: jak działają psylocybinowe grzyby

  • Psylocybina – prolek, po spożyciu w wątrobie przemieniana w psylocynę.
  • Psylocyna – strukturalnie podobna do serotoniny, wiąże się z receptorami 5-HT₂A w mózgu, wywołując:
    • zmianę percepcji (wizualne halucynacje, synestezja),
    • rozluźnienie „sieci trybu domyślnego” (ang. Default Mode Network),
    • wzmożone połączenia między obszarami mózgu,
    • możliwe doświadczenie jedności ze światem, rozpuszczenie ego.

Przebieg:

  • Początek efektów: 20–60 min po spożyciu.
  • Czas trwania: 4–6 h.
  • Nie uzależniają, ale szybko rozwija się tolerancja.
  • Dawka śmiertelna bardzo wysoka – ryzyko zatrucia pochodzi raczej z mylnej identyfikacji gatunków niż z samej substancji.

6. Psychodeliczna rewolucja lat 60.

6.1. Timothy Leary i Harvard Psilocybin Project

Psycholog Timothy Leary po eksperymentach w Meksyku powołał na Harvard University (https://www.harvard.edu) grupę badawczą wraz z Richardem Alpertem (Ramdasem). Podawali psylocybinę ochotnikom – studentom, artystom, więźniom – badali jej wpływ terapeutyczny i mistyczny.

„Turn on, tune in, drop out” – Liri

6.2. Kulturowe echo: muzyka i sztuka

  • The Beatles: album Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band (1967) – inspiracje psychodeliczne.
  • Jefferson Airplane: „White Rabbit” – aluzje do Alicji i grzybów.
  • Plakaty koncertowe: kalejdoskopowe wzory, żywe kolory, symbolika „drzwi percepcji”.

6.3. Początki represji

Równolegle pojawiały się „bad trips” – NIEPRZYJEMNE doświadczenia strachu i paranoi. W 1970 r. w USA Controlled Substances Act sklasyfikował psylocybinę w tabeli I, uniemożliwiając legalne badania kliniczne.

7. Zimne dekady i cichy renesans

Przez lata 70.–90. badania nad psychodelikami zeszły do cienia. Jednak od początku XXI w. pojawiły się nowe dane o terapeutycznym potencjale psylocybiny w leczeniu:

  • depresji opornej na leczenie,
  • PTSD,
  • uzależnień (alkohol, nikotyna, opioidy),
  • lęku egzystencjalnego u pacjentów terminalnych.

W 2018–2019 FDA przyznała status Breakthrough Therapy badaniom psylocybiny w depresji, co umożliwiło ponowne finansowanie badań. Ośrodki badawcze, np. w Johns Hopkins University (https://www.jhu.edu), powróciły do finansowania projektów klinicznych.

8. Współczesne uwarunkowania prawne

  • Oregon (2020): dekryminalizacja posiadania niewielkich ilości psylocybiny, legalizacja terapii w specjalnych ośrodkach.
  • Colorado (2022): dekryminalizacja uprawy i osobistego użycia psylocybiny.
  • W UE: większość krajów klasyfikuje psylocybinę jako substancję zakazaną, choć „trufle magiczne” (sklerocja Psilocybe tampanensis i P. mexicana) są legalnie dostępne w Holandii.
  • Konwencja ONZ o substancjach psychotropowych wyłącza z kontroli rośliny i grzyby naturalnie zawierające psylocybinę.

9. Polska perspektywa: łysiczki i prawo

W Polsce na łąkach i pastwiskach rośnie Psilocybe semilanceata (łysiczka lancetowata) i Psilocybe cyanescens (łysiczka siniejąca). Mimo historycznych wątków związanych z grzybami w folklorze (czarcie kręgi, wróżkowe opowieści), współczesne prawo zakazuje posiadania, uprawy i zbioru grzybów psylocybinowych (wykaz IP – brak zastosowań medycznych). Pomyłka w identyfikacji może grozić poważnym zatruciem przez podobne gatunki trujące (muchomor sromotnikowy, hełmówki, stuszkogłówki).

10. Mikrodawkowanie i domowe uprawy

– Mikrodawkowanie – przyjmowanie subpercepcyjnych dawek (< 1 g suszonych grzybów) w celu poprawy nastroju, kreatywności, koncentracji. Praktykowane zwłaszcza w Dolinie Krzemowej i środowiskach kreatywnych; efekty i bezpieczeństwo wciąż przedmiotem badań.
– Domowa uprawa – za pomocą zestawów „spores” dostępnych często online. Choć procedura relatywnie prosta, w większości krajów (w tym w Polsce) jest nielegalna.

Wnioski:

  • Grzyby psylocybinowe towarzyszyły ludzkości od tysięcy lat – od malowideł naskalnych po ceremonialne rytuały.
  • Ich rola w Mezoameryce jako „Ciała Bogów” świadczy o głębokim zakorzenieniu w duchowości rdzennych kultur.
  • Zachodnie odkrycie za sprawą Gordona Wassona i Alberta Hoffmanna otworzyło erę badań naukowych nad psylocybiną.
  • Substancje te wykazują obiecujący potencjał terapeutyczny, zwłaszcza w leczeniu depresji i uzależnień, co potwierdzają najnowsze badania.
  • Współczesne zmiany prawne (Oregon, Holandia) oraz status Breakthrough Therapy FDA wskazują na powolny powrót psychodelików do legalnej medycyny.
  • Polska – mimo naturalnego występowania łysiczek – nadal klasyfikuje psylocybinowe gatunki jako zakazane, co utrudnia rozwój badań i ewentualnej terapii.

Tezy:

  • Teza 1: Psychodeliczne grzyby wpływały na rozwój kulturowy i duchowy ludzkości od prehistorii.
  • Teza 2: „Ciało Bogów” w Mezoameryce stanowiło fundament szamańskich rytuałów, obecnie analizowanych przez naukę.
  • Teza 3: Izolacja psylocybiny przez Alberta Hoffmanna była kluczowym momentem przejścia od ceremonii do laboratoriów.
  • Teza 4: Fala psychodelicznej rewolucji lat 60. ujawniła zarówno terapeutyczny, jak i rekreacyjny potencjał psylocybin.
  • Teza 5: Powrót badań nad psylocybiną w XXI w. potwierdza jej wartość w leczeniu zaburzeń psychicznych.
  • Teza 6: Zmiany prawne w USA i Europie pokazują, że państwa zaczynają uwzględniać wartość medyczną psychodelików, choć tempo reform jest zróżnicowane.

Dlaczego warto zapoznać się z filmem?

  • Pozwala zrozumieć, jak grzyby psylocybinowe kształtowały kulturę i duchowość od tysięcy lat.
  • Prezentuje fascynującą historię odkrycia i izolacji psylocybiny przez Alberta Hoffmanna.
  • Ukazuje kontrast między ceremonialnym a naukowym podejściem do psychodelików.
  • Uczy o biologicznym mechanizmie działania psylocybiny i jej wpływie na mózg.
  • Przybliża psychodeliczną rewolucję lat 60. i jej echo w kulturze masowej.
  • Pokazuje najnowsze badania kliniczne potwierdzające terapeutyczny potencjał psylocybiny.
  • Wyjaśnia zawiłości prawne dotyczące psychodelików w różnych krajach.
  • Inspiruje refleksję nad miejscem psychodelików we współczesnej medycynie i społeczeństwie.
  • Zwraca uwagę na naturalne występowanie łysiczek w Polsce i związane z tym ryzyko prawne.
  • Skłania do etycznej dyskusji o granicach wolności badań i terapii psychodelicznej.

Linki do wspomnianych instytucji i portali:

 

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *